Warunkowe umorzenie postępowania a zaświadczenie o niekaralności
Warunkowe umorzenie postępowania to jeden środków probacyjnych, czyli środków związanych z poddaniem sprawcy próbie. Jeżeli sąd uzna, że sprawca spełnia określone prawem warunki, może zgodzić się na zastosowanie tego środka, co w praktyce oznacza uniknięcie kary za popełniony czyn. Jednakże, czy warunkowe umorzenie postępowania pozwala na uzyskanie zaświadczenia o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego?
Wymóg niekaralności to niezwykle ważny element życia zawodowego dla wielu osób. Zaświadczenie potrzebne jest m.in. policjantom, nauczycielom, żołnierzom, pracownikom ochrony, prokuratorom, samorządowcom… Wiele osób aspirujących na te stanowiska mogło mieć styczność z wymiarem sprawiedliwości. Zasadnym jest więc pytanie, czy w razie warunkowo umorzonego postępowania można uzyskać zaświadczenie o niekaralności – odpowiedź brzmi: tak!
Warunkowe umorzenie postępowania
Jak wspomniano powyżej, istotą warunkowego umorzenia postępowania jest poddanie sprawcy próbie – danie mu szansy na normalne, nienaznaczone wyrokiem życie i wykazanie się przed sądem prawidłową postawą życiową. Sąd, odstępując od prowadzenia postępowania i orzekania kary, oczekuje zarazem, ze w okresie próby sprawca będzie przestrzegał prawa, a w szczególności – że nie popełni przestępstwa.
art. 66 Kodeksu karnego
§ 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
§ 2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Sąd może zastosować tę instytucję, jeżeli spełnione są następujące przesłanki:
- Przestępstwo oskarżonemu jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat
Wymiary kar za poszczególne przestępstwa można z łatwością sprawdzić w części szczególnej kodeksu karnego. Na przykład – przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3 (art. 178a k.k.), kradzieży zwykłej – od lat 3 do 5 (art. 278 § 1 k.k.) Wobec sprawców między innymi tych przestępstw możliwe jest więc warunkowe umorzenie postępowania.
2. Wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne
Szkodliwość społeczna czynu to suma wszystkich okoliczności czynu warunkującą jego ciężar gatunkowy. Jeśli jest ona znikoma, czyn nie stanowi przestępstwa w ogóle. Aby móc zastosować warunkowe umorzenie postępowania, sąd musi więc stwierdzić, że szkodliwość społeczna czynu jest większa niż znikoma, ale nie na tyle duża, by określić ją jako znaczną. Sąd, badając ten element, bierze pod uwagę m.in. sposób, okoliczności popełnienia czynu, rozmiar wyrządzonej szkody, zamiar i motywację itd.
3. Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości
Brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu oznacza, że sąd daje wiarę przebiegowi zdarzenia, sprawstwu oskarżonego i że nie ma w sprawie żadnych pobocznych wątków wartych wyjaśnienia. Ów brak wątpliwości musi wynikać z całokształtu materiału dowodowego. Współpraca oskarżonego z organami ścigania, wyjaśnienia oraz przyznanie się do winy zawsze stanowią dodatkowy atut na korzyść zastosowania warunkowego umorzenia postępowania, choć samo przyznanie się nie zawsze będzie wystarczające.
4. Niekaralność za przestępstwo umyślne
Osoba, która ubiega się o zastosowanie wobec niej dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania musi mieć czystą kartę w obrębie przestępstw umyślnych. Należą do nich np. kradzież, znęcanie, oszustwo, jazda pod wpływem alkoholu. Przestępstwami nieumyślnymi, które nie blokują drogi do warunkowego umorzenia postępowania są zaś m.in. spowodowanie wypadku samochodowego, nieumyślne spowodowanie śmierci. Należy pamiętać tutaj o instytucji zatarcia skazania. Jeżeli sprawca popełnił kiedyś przestępstwo umyślne, ale doszło już do zatarcia skazania, traktowany jest jak osoba niekarana.
5. Pozytywna prognoza kryminologiczna
Jest to przekonanie sądu, że mimo odstąpienia od ukarania sprawcy, będzie on przestrzegał prawa i nie popełni ponownie przestępstwa. Sąd ocenia tę przesłankę badając m.in. właściwości i warunki osobiste sprawcy, jego sytuację zawodową, rodzinną, materialną, zachowanie i postawę w trakcie trwania postępowania, współpracę z organami ścigania, wyrażoną skruchę itp.
Osoby, dla których przestępstwo stanowiło jedynie jednorazowy wybryk na tle dotychczasowego spokojnego, ustabilizowanego życia, co do których właściwości osobistych nie ma zastrzeżeń i których przestępstwo nie cechowało się szczególnymi obciążającymi okolicznościami zazwyczaj mają duże szanse na skorzystanie z dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania.
Warunkowe umorzenie postępowania a niekaralność
Jeżeli sąd decyduje się na zastosowanie tej instytucji, zaniechuje prowadzenie postępowania i nie wymierza oskarżonemu żadnej kary. Zawiesza postępowanie na okres próby (od 1 roku do 3 lat) biegnący od uprawomocnienia się wyroku, podczas którego sprawca musi wykazać się głębokim poszanowaniem dla prawa, a w szczseólnwości – nie może popełnić ponownie przestępstwa. Jeśli to zrobi, umorzone postępowanie podejmuje się na nowo.
W razie warunkowego umorzenia postępowania nie ma kary, nie ma więc i karalności. Sprawca poddany tej instytucji może spokojnie uzyskać zaświadczenie o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego. Złożenie oświadczenia o niekaralności również jest wówczas zgodne z prawdą. Jeżeli obok warunkowego umorzenia postępowania zastosowano wobec sprawcy np. środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów, orzeczono obowiązek naprawienia szkody, czy nałożono na niego inne obowiązki, status osoby niekaranej i tak się nie zmienia.
Co prawda, w Krajowym Rejestrze Karnym umieszcza się informację o warunkowym umorzeniu postępowania wobec danej osoby, jednak nie stanowi to wpisu do rejestru skazanych. Warunkowe umorzenie postępowania nie jest skazaniem.
Dlaczego warto ubiegać się o warunkowe umorzenie postępowania?
Jak wynika z powyższych informacji, warunkowe umorzenie postępowania to instytucja niezwykle korzystna dla oskarżonego. Nie tylko pozostaje się osobą niekaraną, ale pozwala uniknąć wielu dolegliwości związanych z karą oraz środkami karnymi.
Dla przykładu – przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości zagrożone jest karą grzywny, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3. Sąd obowiązkowo nakłada również na sprawcę zakaz prowadzenia pojazdów (od 3 do 15 lat) oraz obowiązek zapłaty świadczenia pieniężnego (od 5.000 do 60.000 zł). W razie warunkowego umorzenia postępowania, sąd nie orzeka kary grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności oraz może odstąpić od orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów oraz obowiązku zapłaty świadczenia pieniężnego lub orzec je w niższych wymiarach niż w razie pełnego skazania.
Należy jednak pamiętać, że warunkowe umorzenie postępowania rzadko jest inicjatywą samego sądu. Zazwyczaj należy złożyć odpowiedni wniosek, w którym sprawca udowodni spełnienie wskazanych wyżej przesłanek. Dobrze uargumentowany wniosek potrafi przekonać sąd, że danie oskarżonemu szansy jest zasadne i przyniesie więcej pożytku niż skazanie.
